Symptoombestrijding biedt geen echte oplossingen. Dat weten we allemaal.
Een verzakte tegel in ons nog niet zo lang geleden geëgaliseerde achterpad zette me hierover weer eens aan het denken. Ophogen biedt geen duurzame oplossing als de bodem blijft verzakken en het zand onder de tegels door slechte afwatering steeds weer wegspoelt. Toch zijn we met de buurt altijd tevreden als het pad er weer glad bij ligt. Er is iets aan het probleem gedaan en het zal weer een poos duren voordat er weer iemand struikelt over een verzakte tegel.
Zijn we bezig met symptoombestrijding of realiseren we echte oplossingen? Deze vraag kunnen we ook stellen bij het bouwen aan een veilig groepsklimaat in schoolklassen. Zien we wat er echt speelt? Begrijpen we de context waarin bepaald gedrag is ontstaan en waardoor het gevoed wordt? En nog belangrijker: beïnvloedt onze aanpak de karrensporen die er door de jaren heen ontstaan zijn?
Als er actie ondernomen wordt rondom groepsdynamiek en er verandert niet veel of de oude patronen gaan al snel weer aan de leiding, kan dat komen doordat de wortels van het probleem niet bereikt zijn en daarmee ook de sleutels tot verandering niet ingezet konden worden. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn. Niet elke aanpak of methodiek is even diepgaand en effectief. Niet altijd zijn de voorwaarden aanwezig om voldoende zicht te krijgen op de oorzaken van problematiek (tijd, geld, bereidwilligheid, vertrouwen). Omstandigheden en veranderingen kunnen ook voor nieuwe uitdagingen zorgen.
De metafoor van het achterpad suggereert dat het kunnen bouwen aan effectieve oplossingen vooral afhangt van zicht krijgen op de context van (groeps)gedrag en grip krijgen op de onderliggende processen die een positief groepsklimaat in de weg staan.
Even belangrijk is het echter dat we helder hebben waar het bij het beïnvloeden van groepsdynamiek om draait: het anders omgaan met de ‘ruimte’ in de klas. Iedereen neemt in mindere of meerdere mate ruimte in. Deze ruimte is nodig om te kunnen functioneren, ook binnen het sociale proces en het leerproces in de groep. De mate waarin er in de groep ruimte is voor iedereen, is van invloed op de veiligheidsbeleving en daarmee ook op de mogelijkheden voor ontwikkeling. Bij het bouwen en leiding geven aan groepsdynamiek staat het samen beheren van deze ruimte centraal, zodat er voor iedereen plaats is. We moeten de ruimte samen verkennen, herkennen, verdelen, soms vergroten of juist begrenzen. Iedereen in de groep is eigenaar van zowel het probleem als de oplossing.
Natuurlijk is daarbij het zicht op de context onmisbaar. Dieper graven duidt in dit geval op begrijpen en het vergroten van kennis. Kennis over het functioneren van individuele leerlingen, kennis van de patronen die er door de tijd heen in een klas ontstaan zijn, zicht op de rollen die iedereen inneemt en – niet te vergeten – ook het kennen van de ruimte die je als leerkracht inneemt en het effect daarvan op de groep.
Niet alles wat van invloed is op de dynamiek in een groep ligt binnen bereik van de leerkracht. Het kan zijn dat je problemen signaleert, maar niet in de positie bent om iets aan de situatie te veranderen. Denk bijvoorbeeld aan persoonlijke omstandigheden van kinderen die invloed hebben op hun gedrag in de groep. Kun je weinig op het ene terrein, dan in ieder geval wel op het andere. De focus op het samen goed beheren van de ruimte in de groep biedt altijd kansen voor verandering, omdat het de essentie raakt van ons functioneren en het mechanisme van de groep ook altijd invloed heeft op de individu.
Of we bij het werken aan groepsdynamiek bezig zijn met symptoombestrijding of met echte oplossingen wordt bepaald door het mechanisme wat we in gang zetten of bijstellen. Als er weer ruimte komt voor iedereen, hebben we iets kostbaars bereikt wat ook waarde zal houden. In iedere nieuwe groep waar deze leerlingen (en wij allemaal) in de toekomst deel van zullen uitmaken, zal de ruimte opnieuw op een goede manier beheerd moeten worden. Leerervaringen zullen hun invloed blijven hebben.
De verzakte tegel is inmiddels weer opgehoogd door een buurman die zich verantwoordelijk voelde voor de ruimte waarvan iedereen in de straat gebruik maakt. Een positief gebaar, waar we allemaal weer blij van worden en wat ook motiveert om verder te denken dan alleen voor je eigen achtertuin.
Benieuwd naar wat ik voor jouw klas kan doen? Neem dan contact met me op, zodat we samen ruimte kunnen maken.
