Onderwijs is geen beroep.
Dat is misschien even schrikken voor al die hardwerkende collega’s in het onderwijs … Voor alle duidelijkheid: ik twijfel geen moment aan de waarde van onze taak en de betekenis van ons werk in het leven van kinderen en tieners. We hebben een prachtige baan en ik vind het geweldig om in dit werkveld bezig te zijn.
En toch is onderwijs in essentie geen beroep.
In de afgelopen dagen heb ik mijn natuurvondsten vanuit de vakantietijd weer opgeborgen in de kast achterin de tuin. Een emmer vol stenen, wat stukken looderts, een onderkaak van een rat, een paar grote slakkenhuizen, een handvol haaientanden … In deze kast (die wegens gebrek aan opbergruimte in ons huis en het missen van een eigen leslokaal buiten staat) sla ik allerlei voorwerpen op die ik gebruik bij mijn lessen. Het begon ooit met veldkeien, maar inmiddels liggen er ook skeletjes, fossielen, schelpen, mineralen, tanden, kiezen, slangenvellen, een vogelnestje, een wespennest en ga zo maar door. Soms is het meer van hetzelfde of een nog mooiere versie van … Ik ben een echte verzamelaar.
Voor mij zijn dit bakken vol schatten. Door de tijd heen ben ik gaan inzien dat de waarde ervan niet bepaald wordt door míjn waardering, maar door de voorwerpen zelf. Het zijn gidsen die ons toegang geven tot het grote geheel van de kosmos, waarin zowel diversiteit als samenhang onze aandacht vragen.
Hier staan bakken vol onderwijs. Dit is een kast vol onderwijs.
Onderwijs is geen beroep. Het uitoefenen van onderwijsdidactiek is dat wel. We zijn opgeleid om onderwijs aan te bieden, enthousiasme op te wekken en bij gebrek daaraan de leerlingen toch op sleeptouw te nemen, dingen uit te leggen, te herhalen, te variëren, te doseren, passende werkvormen te kiezen. Een boeiend beroep met regelmatig flinke uitdagingen. Maar het onderwijs zit verborgen in de dingen waarover we les geven, zoals de voorwerpen in deze bakken. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor getallen, kleuren, muziek of de complexiteit van taal.
Onderwijs geven gaat verder dan het beheersen van onderwijsdidactiek. Het begint bij de vorming van degene die onderwijst. Neem daarom (regelmatig) de tijd om onderwijs tot je te nemen; tijd om jezelf te verdiepen in de grote realiteit achter ogenschijnlijk kleine en ‘gewone’ dingen. Verken de samenhang en ontdek verbanden. Wees niet tevreden met net genoeg weten om je lessen te kunnen geven. Laat je voeden en inspireren door onderwijs. Onderwijs is niet wat je geeft, maar allereerst wat je krijgt. De leraar die leerling blijft. We geven geen onderwijs, maar we mogen onderwijs dóorgeven en samen verder verkennen.
Als je dit leest, zet het je wellicht (opnieuw) aan het denken over hoe je het onderwijsvak uitoefent … Hoe meer je beseft wat er nog te leren is, hoe meer je ook beseft hoeveel er nog te winnen (en soms terug te winnen) valt in ons vakgebied ... Maar onderschat niet de kracht van het kleine. Zoals je zelf door een kleine persoonlijke ontdekkingstocht al gegrepen en geïnspireerd kunt worden en daar iets van meeneemt in je lessen, zo maakt die kleine vonk ook voor je leerlingen het verschil in hoe ze je lessen beleven en wat het in hun denken in beweging zet. De gesprekken bij ons gezin aan tafel hebben mij geleerd dat leraren die houden van onderwijs feilloos herkend worden. Als er vonkjes overslaan, is het doorgaans tijdens hun lessen.
Werken ‘in het onderwijs’ betekent dat degenen die de waarde van voorwerpen en natuurschatten al beseffen, doorgaans gewoon om je heen zitten. Vooral veel jonge kinderen zijn echte verzamelaars. Kinderen en tieners hebben een natuurlijke drang om te exploreren, dingen te weten en te begrijpen. Wat een kansen biedt dat om bij aan te sluiten. Wat zijn de gevolgen overigens ook groot als hierbij niet wordt aangesloten …
Onderwijs geven is meer dan les geven aan figuranten. Het is dat je met je leerlingen deelt wat je weet en ontdekt hebt; dat je hen helpt in het zien van samenhang en relevantie; dat je hen meeneemt in je zoektocht naar de dingen achter de dingen en hen zo ook stimuleert in het ontwikkelen van een onderzoekende houding. Laat het echte onderwijs spreken en kies daar de juiste werkvormen bij.
Onderwijs is geen beroep maar een cadeau.
